Klauzulami fikcji doręczenia nazywane są te postanowienia umowne, które regulują zasady składania oświadczeń woli i wiedzy¹. Przykład tego typu klauzuli prezentuje się w sposób następujący: „Oświadczenia stron o odstąpieniu od umowy uznaje się za doręczone w chwili ich wysłania drugiej stronie”. Zastrzeżenie klauzuli fikcji doręczenia budzi wątpliwość czy strony mogą umownie zmienić reguły określającą chwilę, z którą oświadczenie woli wywołuje skutki prawne.

Zgodnie z treścią art. 61 § 1 k.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, złożone jest z chwilą, w której doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Twierdzi się, że przepis ten przesądza o obowiązywaniu tzw. „kwalifikowanej teorii doręczenia”². Konsekwencją jej obowiązywania jest przyjęcie, że oświadczenia woli wywołują skutki prawne, gdy adresat mógł zapoznać się z ich treścią w normalnym toku czynności.

W literaturze i orzecznictwie reprezentowany jest pogląd, że norma dotycząca chwili wywołania skutków prawnych przez oświadczenie woli ma charakter dyspozytywny³. Konsekwencją przyjęcia tego stanowiska jest możliwość umownego określenia chwili, w której oświadczenie woli wywołuje skutki prawne.

Słuszniejszym wydaje się być jednak zapatrywanie, że normami względnie obowiązującymi, czyli takimi, które można zmienić zgodnie z zasadą swobody umów, mogą być jedynie te spośród nich, które odnoszą się bezpośrednio do praw i obowiązków stron⁴. Oznacza to, że ponieważ art. 61 § 1 k.c. nie odnosi się do uprawnień i obowiązków, a adresowany jest raczej do sądu, to nie może on zostać poddawany modyfikacjom przez strony.

Jaki jest zatem sens zastrzegania klauzul fikcji doręczenia?

Klauzula fikcji doręczenia ma to znaczenie, że zobowiązuje strony do zachowywania się w taki sposób, jak gdyby oświadczenie woli zostało złożone w chwili określonej w umowie. Jeśli zatem jedna ze stron złoży oświadczenia o odstąpieniu od umowy, to obowiązek zwrotu świadczeń powstanie w chwili określonej w „klauzuli fikcji”, nawet jeśli z treści art. 61 § 1 k.c. wynikałoby, że oświadczenie zostało złożone później, aniżeli ustaliły strony⁵.

Bibliografia

¹ P. Machnikowski [w:] Zobowiązania. Komentarz, t. 1, red. P. Machnikowski, Warszawa 2022, art. 61, nb. 5.

² Zob. szerzej J. Grykiel [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. M. Gutowski, wyd. 3, Warszawa 2022, art. 61, nb. 4.

³ Tamże, nb. 21.

⁴ P. Machnikowski, Treść umowy, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 5, red. E. Łętowska, wyd. 2, Warszawa 2013, s. 530.

⁵ R. Strugała [w:] Wykładnia umów, standardowe klauzule umowne, red. R. Strugała, Warszawa 2022, wyd. 4, s. 268-273.

.