Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Blog

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Czy dłużnik może uniknąć zapłaty kary umownej, gdy wierzyciel nie poniósł szkody?

Czy dłużnik może uniknąć zapłaty kary umownej, gdy wierzyciel nie poniósł szkody?

W praktyce dochodzenie odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania na zasadach określonych w art. 471 k.c. może rodzić trudności. Przepis ten stanowi, że „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”.

Na poszkodowanym ciąży powinność udowodnienia, że zachodzą przesłanki określone w tym przepisie, w tym obciąża go konieczność udowodnienia powstania szkody, oraz jej wysokości.

Niejednokrotnie konieczność wykazania szkody okazuje się być kłopotliwa. Chcąc uniknąć trudności w tej mierze strony często korzystają z przewidzianej treścią art. 483 k.c. możliwości zastrzeżenia kary umownej1. Zastrzeżenie kary umownej ma to znaczenie, że pozwala dochodzić zapłaty umówionej kwoty bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 § 1 k.c.). Ewentualnie, jeśli zobowiązanie jest w znacznym stopniu wykonane, lub kara umowna jest rażąco wygórowana, to dłużnik może żądać zmniejszenia wysokości kary umownej.

Czy brak wystąpienia szkody powoduje, że odpada obowiązek zapłaty kary umownej?

Prezentowane są w tej mierze dwa stanowiska.

Na rzecz stanowiska, że powinność zapłaty kary umownej jest warunkowane powstaniem szkody w majątku wierzyciela przemawia wykładnia językowa art. 483 § 1 k.c., który stanowi, że zapłata kary umownej ma na celu „naprawienie szkody”. Natomiast art. 484 § 1 k.c. stanowi, że kara umowna należy się „bez względu na wysokość poniesionej szkody” co przemawia za tym, iż dopiero powstanie szkody w majątku wierzyciela umożliwia dochodzenie zapłaty kary umownej2. Dodatkowo, zwraca się uwagę, że kara umowna modyfikuje reżym odpowiedzialności odszkodowawczej określony w art. 471 k.c. – przesłanką domagania się odszkodowania jest wystąpienie szkody3. Taki wniosek zyskuje na znaczeniu, jeśli przyjmiemy, że kara umowna pełni przede wszystkim funkcję kompensacyjną4.

Jako argumenty za uniezależnieniem powinności zapłaty kary umownej od wystąpienia szkody przywołuje się treść art. 484 § 1, który stanowi, że kara umowna należy się „bez względu na wysokość poniesionej szkody”. Wnioskuje się stąd, że wystąpienie szkody wcale nie jest konieczne dla dochodzenia zapłaty kary umownej. Dodatkowo na rzecz poglądu, że kara umowna należy się także w braku szkody przemawia przewidziana treścią art. 484 § 2, możliwość miarkowania wysokości kary umownej, gdy jest ona rażąco wygórowana5. Stanie się tak, gdy wierzyciel nie poniesie szkody.

W orzecznictwie dominuje drugi z przedstawionych poglądów. Wyrażony został między innymi w uchwale SN z dn. 6 listopada 2003 – III CZP 61/03. Wbrew stanowisku SN orzekł 21 września 2017 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie I ACa 259/17, powołując się na wykładnię językową art. 483 § 1 k.c., a także na fakt, że ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie jednoznacznej formuły „wierzyciel może żądać kary umownej, chociażby nie poniósł żadnej szkody”, chociaż postąpił tak przy roszczeniu odsetkowym za opóźnienie z art. 481 §1 k.c.

 

Bibliografia

1 F. Zoll, Wykonanie i skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6. Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018, s. 1218.

2 E. Skowrońska-Bocian, Kara umowna - kompensacja czy represja?, „Zeszyty Prawnicze” 2003 3/2, s. 184-185.

3 K. Zagrobelny [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021, art. 483, nb. 11.

4 M. Lemkowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom 2, red. M. Gutowski, Warszawa 2022, art. 483, nb. 3.

5 F. Zoll, Wykonanie…, s. 1220-1221.